Verslag vijfde sessie 30 januari ‘Water als bloedsomloop van Buytenhout’
‘Water als bloedsomloop van Buytenhout’
Locatie: Scouting Paulus, Baden Powellpad 2
Aantal aanwezigen: 70 deelnemers
Gé Kleijweg, voorzitter van het initiatief BuytenHoutTafel, heet iedereen welkom. De opkomst is hoog en Gé ziet ook veel nieuwe gezichten. Hij blikt terug op de Winterwandeling van 15 december, waarbij de kennis van diverse mensen over het gebied ons anders liet kijken naar het landschap. Zo is het huidige krekengebied het directe resultaat van veenwinning door de energievraag uit de stad rond 1700. Later hebben er nog de ja-knikkers van de NAM gestaan, zoals een aantal zich konden herinneren. De verkaveling van vroeger is nog duidelijk zichtbaar, evenals de zandput, die ontstond ten behoeve van de aanleg van de snelweg. Daarnaast vielen tijdens de wandeling de vele waterwegen op, die met elkaar het gebied bepalen. Voor deze avond nodigt Gé iedereen uit om uit de eigen bubbel te komen en samen in een grotere bubbel te gaan denken. ‘Het gaat om kennis die ons verbindt, en ook om kennismaken met elkaar.’
Over de bestuurlijke stand van zaken vertelt Gé dat de stichting BuytenHoutTafel overleg heeft gehad met beide gemeentes, Delft en Pijnacker-Nootdorp. Het project is gepresenteerd aan de werkgroep Omgevingsvisie van de Raad van de gemeente Delft, en het is de bedoeling om dat ook in Pijnacker-Nootdorp te doen.
Het traject, waar deze bijeenkomst onderdeel van is, wordt georganiseerd met het vrijwilligersteam Buytenhout en ondersteund door Sabrina Lindemann, van projectbureau OpTrek. Jet Verloove (JetRegeltHet) doet de organisatie en communicatie. Anita Boone (TheaterTaal) maakt het verslag. Amber Leeman (Leeman & Strandhagen) is nu niet aanwezig, maar maakte een andere keer cartoons over wat er besproken werd. Ellen Holleman zorgt voor de inhoudelijke en grafische ondersteuning en helpt met het uiteindelijke schrijven van de gebiedsvisie. Vandaag is ook Herman Zonderland aanwezig voor het maken van foto’s.
Sabrina Lindemann neemt het woord over. Sabrina heeft verschillende transitieprocessen in Nederland begeleid, onder andere in Den Haag en Leiden en momenteel in de Binckhorst, waar 10.000 nieuwe woningen komen. Sabrina legt kort het programma van deze bijeenkomst uit. Na een terugblik – wat is er gedaan en wat moet er nog gebeuren – volgt een serie presentaties rondom het thema ‘Water als bloedsomloop van Buytenhout’. Na een korte eetpauze is het dan tijd voor een workshop waarin de deelnemers samen kansen gaan ontdekken in de wateropgave in het gebied.
Oogst: wat hebben we bereikt, wat moeten we nog doen?
We leven in een tijd van transities: we staan voor grote opgaven ten aanzien van landbouw, verstedelijking en klimaat, die vragen om ingrepen, ook in Buytenhout-West. Er komen in de toekomst meer recreanten in het gebied, want er komen meer woningen in de omgeving. De klimaatverandering laat zien dat het meer gaat regenen, dus moeten we de waterhuishouding ook anders organiseren en dat vraagt om fysieke ingrepen in het gebied. Vanuit de BuytenHoutTafel denken we sterker te staan als we van binnenuit een visie maken. Samen met bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden. Met die visie kunnen we dingen agenderen bij de overheid. Hierbij gaat het niet om concrete oplossingen in het nu, maar om structurele veranderingen op de lange termijn. Veranderingen die het gebied nog sterker maken op economisch, ecologisch en maatschappelijk gebied.
Naast de grotere bijeenkomsten waar deze avond er een van is, volgen er binnenkort een paar inspiratiebijeenkomsten in een kleinere setting.
Bij de eerste sessie zijn collectieve kernwaardes en thematische scenario’s ontwikkeld. Wat voor type mobiliteit, afvalbeheer, waterbeheer, etc. vinden we passen bij Buytenhout-West? Later hebben we de kernwaardes meer onderscheidend gemaakt. De kernwaardes worden gebruikt om te kiezen wat we wel en wat we niet willen.
Vandaag gaan we aan de slag met water en koppelen we alle dromen voor het gebied aan dat thema water.
Presentatie Bert Satijn: Klimaat en water
Bert Satijn houdt zich al 40 jaar bezig met leven met water en de laatste 20 jaar vooral met klimaat en water. Nederland is een waterland. 29% van het land ligt onder zee-niveau en voor 55% van het land geldt een overstromingsrisico. De huidige klimaatverandering betekent klimaatruwheid: hogere temperaturen, zeespiegelstijging, een toename van die ruwheid, langdurige droogte en extreme neerslag, onvoorspelbaar weer. De intensiteit van de neerslag neemt toe: vooral na het jaar 2000 zien we fellere buien met straten die blank staan en hagelschade. Aan de andere kant komt er vaker een neerslagtekort voor, wat problemen geeft in de landbouw, maar ook versnelling van de verzilting, verzakkingen en paalrot, belemmeringen voor de scheepvaart, een hogere kans op teken, hooikoorts en de tijgermug. De toenemende verstedelijking zorgt voor meer verharding (door wegen en bebouwing), waardoor de veerkracht van het hele systeem afneemt, terwijl er juist meer veerkracht nodig is. Met als gevolg dat het hele gebied kwetsbaarder wordt. De oproep van Bert is dan ook: investeer in ruimte en in veerkracht.
Bert zijn advies is om water te koppelen aan ruimtelijke ordening. Dit betekent een tuin met groen in plaats van tegels, meer natuurvriendelijke oevers, en waterzuiveringsplassen gecombineerd met recreatie, zoals Kristalbad in Overijssel.
Bert ziet diverse uitdagingen voor de regio, die vragen om adaptatie en mitigatie (vermindering van de uitstoot van broeikasgassen). Er zal vaker en extremer te veel, te weinig en te vies water zijn. Er komen meer recreanten en toeristen, dus de druk op het gebied wordt groter. En houd er rekening mee dat je, met elke boom die je kapt, een CO2-absorbsie-apparaat verwijdert.
Bert pleit voor het stapelen van diverse functies, wat hij ‘assembleren’ noemt. Kansen die hij ziet zijn: Buytenhout als land in de stad, een plek om te onthaasten, een ecosysteem met een hoge biodiversiteit en een cultuur-historisch landschap met water als onderlegger. Een stapsgewijze adaptatie met aandacht voor water, natuur, Ruimtelijke Ordening en economie.
Presentatie Ronald Bakkum en Harald ten Dam van Hoogheemraadschap Delfland
Waar Bert Satijn de mondiale problematiek toespitste op Buytenhout-West, gaan Ronald Bakkum en Harald ten Dam in op de specifieke watersituatie in het gebied. Ze hebben A0-prints meegebracht waarop het vele blauw al het water laat zien en tal van rode lijntjes de peilvakken. Buytenhout-West heeft veel verschillende peilvakken, waarin het waterpeil een andere hoogte heeft dan in het peilvak ernaast. Dit is ontstaan door de boeren, die een bepaalde drooglegging wilden voor graslanden en akkerbouw. Voor al die verschillende waterstanden zijn veel pompen nodig. De waterplas in de Delftse Hout en de Dobbeplas hebben hun eigen waterbehoefte met een variabel peil. Het is de kunst om zo min mogelijk water in te voeren. De zwarte lijntjes op de kaart zijn de stuwen. Bij het nadenken over water in het gebied, is het goed om je bewust te zijn van alle waterpeilverschillen.
Knelpunten van het gebied zijn wateroverlast, de noodzaak van waterkeringen, bodemdaling, droogte en hitte. Met droogte heeft Buytenhout-West niet gauw een probleem, maar het is wel nodig dat er water wordt vastgehouden. In perioden van hitte is het in het stedelijk gebied enkele graden warmer dan in het landelijke gebied. Het reduceren van hitte is echt een waarde van dit gebied.
Sinds een half jaar is het Hoogheemraadschap van Delfland bezig met circulair denken: minder grondstoffen gebruiken, minder afval produceren. Dit gaat vooral om een mindshift, een andere manier van denken. Een voorbeeld is het hergebruiken van maaisel uit het gebied als meststof of bouwmateriaal.
De bodemdaling is hier een minder groot probleem dan bijvoorbeeld in Gouda. Hier zijn de gebieden meer versnipperd en de veenlaag is minder dik.
Naast de functie die het groengebied heeft voor de stad, kan er in de stad zelf ook veel worden gedaan aan groen, om zo bij te dragen aan waterberging, hittestress-reductie etc. Vanuit de zaal komt de suggestie om burgers te verbieden hun tuin te plaveien.
Er wordt geopperd om Buytenhout-West als pilotgebied aan te wijzen, een proeftuin, waar regels kunnen worden versoepeld om makkelijker dingen mogelijk te maken.
Sabrina gaat de zaal in om te inventariseren wat er in Buytenhout-West al gebeurt op het gebied van water. Jet Verloove van de Waterspeeltuin en Stadsboerderij vertelt dat er bij door studenten van de TU en door het Hoogheemraadschap gekeken wordt naar de waterkwaliteit van de Waterspeeltuin. De met de komst van het nieuwe gemaal is er ook een bypass gemaakt zodat er schoner water de waterspeeltuin in komt. Zij hopen dat dat een enorme verbetering geeft.
Er wordt een vraag gesteld over het lozen van giftige stoffen door tuinders. Hierop antwoordt een van de aanwezige tuinders dat niet alle vervuiling bij de tuinders vandaan komt. ‘Soms is ons water in de Noordpolder schoner dan wat we aangevoerd krijgen vanuit de volkstuintjes.’
Een van de aanwezigen vraagt of er iets is veranderd in de waterkwaliteit van de bovenpolder, omdat er nu andere vogels te zien zijn. Het antwoord is dat minder inklinking fijn is voor weidevogels, evenals versnipperde peilgebieden.
Gé noemt nog dat we bij de Winterwandeling zagen dat er een gemaal wordt aangepast om de capaciteit naar de buitenboezem te vergroten. Er wordt aangevuld dat het nieuwe gemaal vooral visvriendelijker is.
De vraag wordt gesteld of er nog extra rekening wordt gehouden met het zeldzame kwelgebiedje bij het Rieten Dak, dat ook als natuurgebied is aangewezen.
Een andere vraag is wat het provincie-bestuur voor invloed heeft op Buytenhout-West. Sabrina antwoordt dat de toekomstvisie van Zuid-Holland bekend is en toegestuurd kan worden.
Jet Verloove merkt op dat vroeger bij Boeren voor Natuur ook de visstand werd opgemeten. Is daar de afgelopen jaren iets mee gedaan? Volgens boer Jan Duijndam niet.
Presentatie Rob Stuijt en Ruben Weggemans, studenten Universiteit Wageningen
Rob en Ruben studeerden landschapsarchitectuur. Momenteel zijn ze bezig met hun master en hebben ze een ontwerp- en adviesbureau over de openbare ruimte. Een van hun projecten in 2017 was Buytenhout-West. Een groene enclave, omringd door verstedelijking. Met een grote zwemplas, die vervuild is door nutriënten vanwege ganzen en koeien. Bij hun onderzoek ontdekten ze dat iedereen wel iets vindt van het gebied en dat het een waardevol gebied is. Hun idee is om niet naar binnen gericht te zijn, maar naar buiten, vanuit het gebied naar buiten toe. De enclave behouden en toekomstbestendig maken, onder andere door circulair denken.
De inspiratie voor hun idee was Hoeve Biesland. Een biologisch-dynamische boerderij waarbij dieren, mensen en natuur met elkaar verbonden zijn. Dit principe hebben de studenten toegepast op het hele gebied: de BuytenFarm. Voedsel werd het thema voor het gebied en functies werden gestapeld. ‘Daarbij gaan wij als landschapsarchitecten uit van de kwaliteit van het landschap: water, slootjes en bos. Vanuit het landschap zien we verschillende processen die we kunnen benutten. Koeien en ganzen kunnen als vlees weer verkocht worden, en daarmee kan je ook zien waar je eten vandaan komt.’ Een voedselbos met een pluktuin maakt je ook bewust van waar je eten groeit. Je voelt je betrokken bij het gebied en dit versterkt het gebied ook weer.
Ten aanzien van het watersysteem willen ze het circulaire denken letterlijk nemen bij de grote zwemplas. In de zomer is die plas vaak vervuild met blauwalg. Door het watersysteem letterlijk te laten doorstromen, en door met het laten groeien en oogsten van eendenkroos de nutriënten uit het water te halen, kan blauwalg worden teruggedrongen. Dat eendenkroos is meteen een voedselbron voor de koeien. Het bootje dat het eendenkroos gaat oogsten kan tevens een functie hebben in recreatie: meevaren is leuk en leerzaam.
Een andere extra recreatiemogelijkheid is een wandeling over een ‘board walk’, een weggetje van planken op palen, vlak boven het water.
Het advies van de studenten is: kijk goed naar wat er al is, probeer functies te stapelen, deel ideeën met elkaar en kies voor meedenken (doordenken op een idee) ipv nee-denken.
Waterdromen
Na deze presentatie gaan de aanwezigen in groepen uiteen om hun ‘waterdromen’ voor het gebied uit te werken.
Eén persoon droomt van een aansluiting op de Noordzee. In Zeeland bestaat dat al en bij het Haringvliet zijn er plannen voor. Zeewater in het gebied betekent meer biodiversiteit, extra mogelijkheden voor recreatie en geen blauwalg meer.
Een andere droom, die vaker wordt genoemd, is het verbinden van diverse waterwegen in het gebied, om zo een mooie route te kunnen kanoën of schaatsen. De verschillende waterhoogtes maken de verbindingen wel lastig. Voor kano’s zouden er kanoglijbanen gerealiseerd kunnen worden.
De waterkwaliteit verbeteren is een droom die alle aanwezigen hebben. Helder water, waar onder andere de ijsvogel zo dol op is. Schoon natuurwater met een ecologische balans waar je lekker in kunt zwemmen. Veel mensen voelen iets voor het laten doorstromen van het water om zo blauwalg te bestrijden, maar de omloopsnelheid van de grote zwemplas is een jaar, dus van ‘even doorspoelen’ is geen sprake. Hoogheemraadschap Delfland gaat de zwemplas zuiveren met een drijvend eiland en natuurvriendelijke oevers. Als deze methode werkt, kan ze ook in andere gebiedsdelen worden toegepast. In vroeger tijden kwamen er op drukke dagen 11.000 mensen zwemmen in de grote plas, nu zijn dat er zo’n 400, omdat de zwemplas door blauwalg zo’n slechte naam heeft gekregen. Als de mensen weer naar de Delftse Hout komen in plaats van naar de kust, scheelt dat voor de regio een heleboel reiskilometers.
Een kleinere droom die wellicht ook gerealiseerd kan worden is het creëren van zwemwater voor paarden.
De ecologische oevers die de waterkwaliteit verbeteren, worden ook genoemd bij de droom van een goede waterberging in het gebied. Dat een goede waterberging nodig is in het kader van de klimaatadaptatie, staat buiten kijf. Buytenhout-West heeft hierin een duidelijke taak. Ecologische oevers geven het water de ruimte. Daarnaast kunnen er nog meer plekken komen waar water wordt opgeslagen. Sommige delen kunnen vernatten, wat prettig is voor de weidevogels. Je hebt dan ook de mogelijkheid om waterbuffels te houden, want die kunnen goed tegen nattigheid. Vernatting zorgt voor meer biodiversiteit, meer insecten en meer vleermuizen, die via dit gebied verder kunnen trekken naar het oosten.
Een andere droom is het lichter maken van de poelen in het bosgebied en het verbinden van wandelpaden, zodat je een poelentocht kunt lopen. Door bomen weg te halen kan je een gelaagdheid creëren van poel, kruiden, struiken en bos, wat licht en leven in het water brengt en meer kleur in het gebied geeft. En zo komt er ook ruimte voor bijen en vlinders, kikkers en salamanders. En je kunt dan de poelen weer zien en ervan genieten.
Educatie door waterbeleving is een veelgenoemde droom. Aan kinderen, maar ook aan volwassen ‘argeloze burgers’ kan je zichtbaar maken wat je met water kunt doen, door bijvoorbeeld extremen groter te maken en daarmee beter zichtbaar. Avontuurlijke vlonderpaden met uitleg erbij maken het gebied aantrekkelijk en avontuurlijk en nodigen je uit om de natuur te beleven.
Diverse mensen dromen van het benutten van de (historische) waterwegen in het gebied, voor de afvoer van producten of de aanvoer van mensen (vanuit Delft) naar het gebied.
Commercieel gezien is de klimaatpolder als showcase interessant, omdat het een oplossing laat zien voor een probleem waar veel regio’s in de wereld mee zitten. Delegaties uit het buitenland kunnen komen kijken hoe we het hier doen. Als het Hoogheemraadschap van Delfland Buytenhout-West aanwijst als pilotgebied kunnen hier wellicht ook de regels soepeler gehanteerd worden, waardoor er meer mogelijk is.
Qua voedsel kunnen we van de nood een deugd maken: laat kinderen de Amerikaanse rivierkreeftjes vangen (een ongewenste exoot die voor veel schade zorgt) en dien de kreeftjes vervolgens op met een glaasje witte wijn.
Door diverse mensen wordt er gedroomd over een bijdrage aan de energietransitie, maar hoe dit gedaan kan worden, verdient nader onderzoek. Voor waterkracht-energie is het hoogteverschil te gering en voor aquathermie is meer water nodig en energie-opslag van de warmte.
Hoewel Buytenhout-West is verbonden met stedelijk gebied, mag het nooit een compensatie voor de stad worden. De stad heeft zelf ook een taak in de klimaatadaptatie.
Velen zijn zich bewust van de noodzaak om bestaande waarden te behouden, zoals de rust in met name het krekengebied. Bij toenemende aanloop kan het zinvol zijn om van het industriële productiebos ook een krekengebied te maken.
Na de presentaties van alle Waterdromen sluit Sabrina af met een paar praktische mededelingen. De Inspiratiesessies die ze eerder al noemde zullen zijn op 7 maart (recreatie & mobiliteit) en 28 maart (landbouw & biodiversiteit). Via de Nieuwsbrief kunnen geïnteresseerden zich hiervoor aanmelden. 8 april is dan de laatste grote sessie, waarna de Gebiedsvisie op papier wordt gezet. In mei volgt een presentatie van die Gebiedsvisie aan deze groep.
Gé sluit af. Hij bedankt Sabrina en alle aanwezigen voor hun enorme betrokkenheid bij het gebied. ‘Het is geen tastbaar product, maar we delen de liefde voor het gebied en nemen daar ook de verantwoordelijkheid voor.’